نیروانا (Nirvana) یکی از واژه‌های مهم در فلسفه بودایی است که به معنای رهایی کامل از دوران تولد و مرگ و همچنین از دوران درد و رنج است. این واژه از دو کلمه سانسکریتی “nir” به معنای “نه” و “vāna” به معنای “میل” یا “آرزو” تشکیل شده است، بنابراین نیروانا به معنای “عدم آرزو” یا “رهایی از آرزوها” است.
تلفظ این واژه به صورت /nɪəˈvɑːnə/ در لهجه بریتانیایی و /nɪrˈvɑːnə/ در لهجه آمریکایی است.
در فلسفه بودایی، نیروانا به عنوان هدف نهایی زندگی و رهایی از چرخه تولد و مرگ و همچنین از درد و رنج، مورد توجه قرار می‌گیرد. برای رسیدن به نیروانا، بوداییان باید به تحقق چهار نیروی نیرومند (چهار نیروی نیرومند شامل نیروی تمرکز، نیروی اراده، نیروی شادی و نیروی تحلیل است) و هشت مرحله‌ی آرامش (هشت مرحله‌ی آرامش شامل سماع، تفکر، تلاش، آگاهی، تمرین، تمرکز، آرامش و تفریح است) برسند.
نیروانا به عنوان یک واژه‌ی فلسفی، در زبان انگلیسی نیز به کار می‌رود. به عنوان مثال، می‌توان به نیروانا به عنوان یک حالت ذهنی یا روحی اشاره کرد که به دلیل رسیدن به هدف یا رهایی از درد و رنج، فرد را به یک حالت آرامش و خوشبختی می‌رساند.
مترادف‌های نیروانا عبارتند از: رهایی، آرامش، خوشبختی، بی‌آرزویی، بی‌آرامشی، بی‌رنجی، بی‌دردی و بی‌نیازی. متضادهای نیروانا عبارتند از: درد، رنج، ناراحتی، ناامیدی و بی‌خوشی.
اولین مورد استفاده از واژه‌ی نیروانا در متون بودایی به دوره‌ی سده‌ی پنجم میلادی برمی‌گردد. در این دوره، نیروانا به عنوان هدف نهایی بوداییان مطرح شد و به مرور زمان، به یکی از مفاهیم مهم در فلسفه بودایی تبدیل شد.
در گرامر انگلیسی، نیروانا به عنوان یک اسم مفرد به کار می‌رود و می‌تواند با صفت‌های مختلفی همراه شود. به عنوان مثال، می‌توان به “the state of nirvana” (حالت نیروانا)، “the bliss of nirvana” (خوشبختی نیروانا) و “the attainment of nirvana” (دستیابی به نیروانا) اشاره کرد.
